dil anlatım ses olayları örnekleri
dil anlatım ses olayları örnekler
dil anlatım ses olayları soruları
dil anlatım ses olayları ile ilgili metin üzerinde
dil anlatım ses olayları 9. sınıf
dil anlatım ses olayları test
dil anlatım ses olayları kısaca
dil anlatım ses olayları ile ilgili sorular
Ses Olayları
Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşmesi, Uyumu)
Sert ünsüzlerden biriyle (f, s, t, k, ç, ş, h, p)
biten bir sözcükten sonra yumuşak ünsüzle “c, d, g” başlayan bir ek gelirse
ekin başındaki yumuşak ünsüzler “ç, t, k” şeklinde değişerek sertleşir.
Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünsüz
benzeşmesinden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir.
balık-cı
balıkçı
kitap-cı
kitapçı
sert-ce
sertçe
sınıf-da
sınıfta
uçak-dan
uçaktan
yürümüş-dü yürümüştü
beklet-di
bekletti
1975’de
1975’te
seç-gin
seçkin
konuş-gan
konuşkan
Ünsüz Yumuşaması (Değişimi)
Süreksiz sert ünsüzlerden biriyle (p, ç, t, k) biten
bir sözcükten sonra ünlüyle başlayan bir ek gelirse süreksiz sert ünsüzler
yumuşayarak “b, c, d, g, ğ”ye dönüşür.
Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünsüz
yumuşaması”ndan sonraki yazımları karşılarında verilmiştir.
hesap –
ı hesabı
uçak –
a uçağa
amaç –
ım amacım
dert-i
derdi
kalp – i
kalbi
ahenk –
i ahengi
ayak -ı
ayağı
Not: Tek heceli sözcüklerin
bazılarında yumuşama olmaz.
suç – u, et -i, tek -i, top – u, at-ı
Özel adlarda yazarken yumuşama olmaz, konuşurken olur.
Sinop’a, Çınarcık’ın, Susurluk’a,
Burak’ın
Bazı yabancı sözcüklerde yumuşama olmaz.
hukuk – u, hürriyet – i, edebiyat -ı,
dikkat – i, paket – i, evrak -ı, davet – i, merak – ım, sıhhat – i, semt – i
Bazı türemiş sözcüklerde yumuşama olmaz.
yazıt -ı, karşıt -ı, yanıt -ı, özet – i,
anıt -ı
Ses Düşmesi (Hece Düşmesi)
a. Ünlü Düşmesi
İkinci hecesinde dar ünlü bulunan bazı sözcükler,
ünlüyle başlayan bir ek aldığında ikinci hecesindeki dar ünlüsünü düşürür.
Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünlü
düşmesinden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir.
kar(ı)n –
ı
karnı
boy(u)n – um
boynum
keş(i)f –
i
keşfi
bur(u)n –
u
burnu
şeh(i)r –
e
şehre
as(ı)l
-ı
aslı
buy(u)r – un
buyrun
zih(i)n –
im
zihnim
gön(ü)l – üm
gönlüm
Not:İkilemelerde
ses düşmesi olayı olmaz.
burun buruna, omuz omuza, göğüs göğüse
şehirden şehire, gönülden gönüle
İkinci hecesinde dar ünlü bulunan her sözcükte ve özel
adlarda düşme olmaz.
seçim – e, yapıt – ın, biçim -i, durum –
a
Emir’in arkadaşları ziyarete gelmiş.
Kitabını Ufuk’a verdim.
Bazı sözcükler türerken ünlü kaybına uğrar.
ay(ı)r
-ı
ayrı
sıy(ı)r – ıl –
mak sıyrılmak
çev(i)r – il –
mek çevrilmek
kav(u)r – ul –
mak kavrulmak
iler(i) – le –
mek ilerlemek
kok(u) – la –
mak koklamak
oy(u)n – a –
mak oynamak
uy(u) –
ku
uyku
İkinci hecesinde dar ünlü bulunan bazı sözcüklerle
“olmak” ve “etmek” yardımcı eylemiyle bileşik eylem oluşturulurken dar ünlü
düşer.
sab(ı)r +
etmek sabretmek
kay(ı)t +
olmak kaydolmak
keş(i)f +
etmek
keşfetmek
Bazı sözcüklerin birleşmesi sırasında ünlülerin
düştüğü görülür.
kay(ı)n + ana
kaynana
cuma +
(e)rtesi cumartesi
kahv(e) + altı
kahvaltı
n(e) +
için
niçin
sütl(ü) + aş
sütlaç
b. Ünsüz Düşmesi
Genellikle “k” ünsüzüyle biten bazı sözcükler “cık,
-cik, -cuk, -cük, cek, -cak, -1” eki aldığında “k” ünsüzü düşer.
Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünsüz
düşmesinden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir.
küçü(k) – cük küçücük
küçü(k) -l
küçül-
büyü(k) – cek büyücek
mini(k) – cik
minicik
alça(k) – çık
alçacık
alça(k) -l
alçal-
yükse(k) -l
yüksel-
seyre(k) -l
seyrel-
ufa(k) – l
ufal-
Ses Türemesi
a. Ünlü Türemesi:
“-cık, -cik” eki alan bazı sözcüklerde ek ile sözcüğün
arasında “a, e, ı, i” ünlülerinin türediği görülür.
az – cık az(ı)cık
bir – cik bir(i)cik
genç – cik genc(e)cik
dar – cık dar(a)cık
Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünlü
türemesi”nden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir.
b. Ünsüz Türemesi
Bazı sözcüklerde, “olmak” veya “etmek” yardımcı eylemiyle
bileşik eylem oluşturulduğunda ya da bu sözcüklere ünlü bir ek getirildiğinde
ünsüz türemesi görülür.
Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünsüz
türemesi”nden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir.
af +
etmek af(f)etmek
his + etmek
his(s)etmek
zan + etmek
zan(n)etmek
ret + etmek
red(d)etmek
hal + olmak
hal(l)olmak
his –
im his(s)im
zan – nımca
zan(n)ımca
hat –
iniz hat(t)ınız
hak –
ım hak(k)ım
sır – ını
sır(r)ını
Not: İki sessizin yan yana
geldiği her sözcükte ünsüz türemesi olmayabilir.
süssüz, sessiz, hissiz…
hisse, madde, elli, belli…
yollar, ziller, sollamak, telli…
Ünlü Daralması
Türkçede geniş ünlüyle (a,e) biten bir sözcük “-yor”
eki aldığında o sözcüğün geniş ünlüsünü “ı, i, u, ü” ye çevirerek daraltır.
Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “ünlü
daralma-sından sonraki yazımları karşılarında verilmiştir.
bilm(e) – yor
bilm(i)yor
ist(e) –
yor ist(i)yor
izl(e) –
yor izl(i)yor
sızl(a) – yor
sızl(ı)yor
suçl(a) – yor
suçl(u)yor
gözl(e) – yor
gözl(ü)yor
durm(a) – yor durm(u)yor
verm(e) – yor verm(i)yor
Not: Bazı kullanımlardaki
iki ünsüz arasına giren yardımcı sesler ünlü daralmasını andırır. Bu
kullanımlar ünlü daralması değildir.
biliyor, duruyor, geçiyor, bakıyor,
atıyor, yanıyor, seziyor, vuruyor, üzüyor, yüzüyor
Not: Türkçede “ye-, de-,
ne” sözcüklerinin bazı kullanımlarında y kaynaştırma ünsüzünden önceki
geniş ünlüde daralma olur. Bunların dışındaki sözcüklerde “y” kaynaştırma
ünsüzünden önceki geniş ünlüde daralma olmaz.
ye – y – ecek
yiyecek
ye – y –
in yiyin
de – y – ecek
diyecek
ne – y –
e niye
DOĞRU
YANLIŞ
ağlayacak
ağlıyacak
görmeyecek
görmiyecek
hatırlayacaksın
hatırlıyacaksın
inanmayacağım
inanmıyacağım
yakalayamadık
yakalıyamadık
anmayacağım
anmıyacağım
Ulama
Sözcüklerin sonundaki ünsüzlerin bir sonraki sözcüğün
başındaki ünlülere ulanarak (bağlanarak) okunmasıdır.
Aşağıdaki dizelerde, altı çizili bölümlerde ulama
vardır.
Hep bülbül_öterdi bağımızda, bahçemizde
Ilık bir sonbahar_akşamında yüreğim_aşkınla dolu
Bir hayal_için sürdüm_atımı ufuklara
Yok_artık yaralı kalbimde sevgiden_eser
Kapından_ağır_ağır geçtim_ey güzel
Not: Arasında noktalama
işareti bulunan sözcüklerde ulama yoktur.
Polis, arabaları durdurdu.
Gençlik, insana her şeyi güzel gösterir.
Leyla’yı rüyamda gördüm, ağlıyordu.
Dudak Ünsüzlerinin Benzeşmesi
Dudak ünsüzlerinden “b”, kendinden önceki “n”yi “m”ye
dönüştürür.
Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin “dudak
ünsüzlerinin benzeşmesinden sonraki yazımları karşılarında verilmiştir.
sakla(n)baç
sakla(m)baç
dola(n)baç
dola(m)baç
te(n)bel
te(m)bel
pe(n)be
pe(m)be
a(n)bar
a(m)bar
ka(n)bur
ka(m)bur
ca(n)baz
ca(m)baz
ta(n)bur
ta(m)bur
Not: Özel adlarda ve
bileşik sözcüklerde dudak ünsüzleri benzeşmesi kuralı uygulanmaz.
İstanbul, Safranbolu… onbaşı, binbaşı,
sonbahar, külhanbeyi, günbatımı…
Kaynaştırma Ünsüzleri (Koruyucu
Ünsüzler)
Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana bulunmadığından,
ünlüyle biten bir sözcüğe ünlüyle başlayan bir ek getirildiğinde sözcükle ek
arasına “y, ş, s, n” kaynaştırma ünsüzlerinden biri girer.
Aşağıda, birinci bölümde verilen sözcüklerin
kaynaştırma ünsüzü eklendikten sonraki yazımları karşılarında verilmiştir.
mağaza – a
mağaza – y –
a (durum ekinden önce)
anne –
i
anne – s – i
(iyelik ekinden önce)
kedi –
in
kedi – n –
in (tamlayan ekinden önce)
çanta –
ı
çanta – y –
ı (durum ekinden önce)
yedi –
er
yedi – ş –
er (üleştirme sıfatı ekinden önce)
kapının kolu – a
kapının kolu – n – a (iyelik ekinden sonra gelen durum ekinden önce)
Not: Aşağıdaki sözcüklerde
kaynaştırma ünsüzü yoktur.
beş – er
altmış – ar
yetmiş – er
senin kolun – a
Ünlüyle biten bir sözcüğe “idi, imiş, ise”
ekeylemleri, “ile” sözcüğü ve “iken” bağ-fiil eki birleşik yazıldığı zaman
araya “y” koruyucu ünsüzü girer ve bunların başındaki “i” sesleri düşer.
araba – y – (i) –
di arabaydı
yaya -y – (i) –
mlş yayaymış
burda – y – (i) –
se burdaysa
maşa -y – (i) –
le maşayla
işte – y – (i) –
ken işteyken
tatilde -y-(i)-
di tatildeydi
Yorum Gönder